Ἐν πρώτοις αἰσθάνομαι τήν ἀνάγκην νά εὐχαριστήσω τόν Παναγιώτατον Μητροπολίτην μας, ὅστις μοί ἔκαμε τήν τιμήν νά μοί ἀναθέσῃ τήν ἀνάπτυξιν τοῦ σπουδαιοτάτου τούτου θέματος καί οὕτω μοί ἔδωκε τήν εὐκαιρίαν, ἐν τῇ προσπαθείᾳ μου νά ἑτοιμάσω τήν εἰσήγησιν ταύτην, μεγάλως νά ὠφεληθῶ. Εὐχαριστῶ ἐπίσης πάντας ὑμᾶς, σεβαστοί πατέρες, οἵτινες θά ἔχητε τήν ὑπομονήν καί ἀγάπην νά μέ ἀκούσητε.
Θά ἤθελον ἐπίσης ἐξ ἀρχῆς νά ζητήσω συγγνώμην, διότι πιθανόν τά ὅσα λεχθοῦν δέν θά εἶναι ἐκεῖνα τά ὁποῖα θά ἀνέμενέ τις. Δέν προτίθεμαι νά ἀναπτύξω τό θέμα «Ἡ πνευματική ζωή τοῦ ἱερέως» κατά τόν κλασσικόν καί συνήθη τρόπον. Ἔχουν γραφῆ καί λεχθῆ οὐκ ὀλίγα κατά τόν τρόπον αὐτόν. Θά προσπαθήσω νά ἴδωμεν τό θέμα ἀπό μίαν ἄλλην σκοπιάν ἤ μᾶλλον νά εἰσέλθωμεν βαθύτερόν πως εἰς αὐτό.
Ὁ Χριστιανισμός ἐνεφανίσθη εἰς τόν κόσμον ὡς ζωή μᾶλλον παρά ὡς ἕν φιλοσοφικόν ἤ θεολογικόν ἤ ἀκόμη καί κοινωνικόν σύστημα. Καί ἡ Ἐκκλησία εἶναι μᾶλλον εἷς ζῶν ὀργανισμός παρά ἕν καθίδρυμα. Εἶναι πρωτίστως ἡ Ἐκκλησία σῶμα τοῦ Χριστοῦ, τό ὁποῖον ἔχει κεφαλήν τόν Χριστόν καί ψυχήν τό Ἅγιον Πνεῦμα. Ὁ Χριστιανισμός λοιπόν εἶναι ζωή, εἶναι ἡ διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐν Χριστῷ ζωή, τουτέστιν ἡ πνευματική ζωή. Περί αὐτῆς τῆς πνευματικῆς ζωῆς θά ὁμιλήσω καί δή περί ἐκείνης ἥτις ἀναφέρεται εἰς τόν ἱερέα.
Α’. Θεολογική θεμελίωσις τῆς πνευματικῆς ζωῆς.
Ἡ πνευματική ζωή εἶναι ἡ ζωή τοῦ πνευματικοῦ ἀνθρώπου. Ὡς γνωστόν, ὁ ἀπόστολος Παῦλος ὁμιλεῖ περί σαρκικῶν ἤ ψυχικῶν ἀνθρώπων καί περί πνευματικῶν τοιούτων. Εἰς τήν Α’ πρός Κορινθίους ἐπιστολήν γράφει χαρακτηριστικῶς τά ἑξῆς· «Ψυχικὸς δὲ ἄνθρωπος οὐ δέχεται τὰ τοῦ Πνεύματος τοῦ Θεοῦ· μωρία γὰρ αὐτῷ ἐστι, καὶ οὐ δύναται γνῶναι, ὅτι πνευματικῶς ἀνακρίνεται. Ὁ δὲ πνευματικὸς ἀνακρίνει μὲν πάντα, αὐτὸς δὲ ὑπ᾿ οὐδενὸς ἀνακρίνεται. Τίς γάρ ἔγνω νοῦν Κυρίου, ὃς συμβιβάσει αὐτόν; ἡμεῖς δὲ νοῦν Χριστοῦ ἔχομεν. Καὶ ἐγώ, ἀδελφοί, οὐκ ἠδυνήθην ὑμῖν λαλῆσαι ὡς πνευματικοῖς, ἀλλ᾿ ὡς σαρκικοῖς, ὡς νηπίοις ἐν Χριστῷ. Γάλα ὑμᾶς ἐπότισα καὶ οὐ βρῶμα· οὔπω γὰρ ἠδύνασθε. Ἀλλ᾿ οὔτε ἔτι νῦν δύνασθε· ἔτι γὰρ σαρκικοί ἐστε. Ὅπου γὰρ ἐν ὑμῖν ζῆλος καὶ ἔρις καὶ διχοστασίαι, οὐχὶ σαρκικοί ἐστε καὶ κατὰ ἄνθρωπον περιπατεῖτε; Ὅταν γὰρ λέγῃ τις, ἐγὼ μέν εἰμι Παύλου, ἕτερος δὲ ἐγὼ Ἀπολλώ, οὐχὶ σαρκικοί ἐστε; (Α’ Κορ. 2, 14 – 3, 4)» Εἰς τό ἀνωτέρω κείμενον τοῦ ἀποστόλου Παύλου δέν φαίνεται νά ὑπάρχῃ διαφορά τις μεταξύ σαρκικῶν καί ψυχικῶν ἀνθρώπων. Οὗτοι εἶναι ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι περιπατοῦν κατ᾿ ἄνθρωπον καί δέν δέχονται τά τοῦ Πνεύματος τοῦ Θεοῦ. Εἶναι ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι δέν ἔχουν νοῦν Χριστοῦ καί διακρίνονται διά τόν ζῆλον καί τήν ἔριν καί τάς διχοστασίας. Μεταξύ ὅμως πνευματικοῦ καί ψυχικοῦ ἤ σαρκικοῦ ἀνθρώπου ὑπάρχει χάσμα μέγα. Ο πνευματικός ἄνθρωπος τυγχάνει κοινωνός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί ἐννοεῖ καί δέχεται τά τοῦ Πνεύματος τοῦ Θεοῦ. Οὗτος ἔχει νοῦν Χριστοῦ καί περιπατεῖ ὄχι κατ᾿ ἄνθρωπον, ἀλλά κατά Πνεῦμα.
Πάντως, διά νά ἐννοήσωμεν καλύτερον τό κείμενον αὐτό τοῦ ἀποστόλου Παύλου, πρέπει νά ἀνατρέξωμεν εἰς τάς πρώτας ἡμέρας τοῦ ἀνθρώπου, εἰς αὐτήν ταύτην τήν δημιουργίαν του. Τό βιβλίον τῆς Γενέσεως μᾶς πληροφορεῖ ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἐπλάσθη κατ᾿ εἰκόνα καὶ καθ᾿ ὁμοίωσιν τοῦ Θεοῦ (Γέν. 1, 26). Ἀλλά τί σημαίνει κατ᾿ εἰκόνα καί καθ᾿ ὁμοίωσιν τοῦ Θεοῦ; Πρῶτος ὁ ἅγιος Εἰρηναῖος μᾶς βοηθεῖ νά ἐννοήσωμεν κατά τό δυνατόν καλύτερον τήν σημασίαν τοῦ ὅρου τούτου. Λέγει δέ οὗτος· «Ὁ ἄνθρωπος, οὐχὶ δὲ μόνον μέρος αὐτοῦ, ἐδημιουργήθη καθ᾿ ὁμοίωσιν τοῦ Θεοῦ. Τώρα ἡ ψυχὴ καὶ τὸ Πνεῦμα ἀποτελοῦν βεβαίως μέρος τοῦ ἀνθρώπου, οὐχὶ ὅμως τὸν ἄνθρωπον· διότι ὁ τέλειος ἄνθρωπος συνίσταται εἰς τὴν σύμμιξιν καὶ ἕνωσιν τῆς δεχθείσης τὸ Πνεῦμα τοῦ Πατρὸς ψυχῆς καὶ τῆς σαρκικῆς ἐκείνης φύσεως, ἥτις (σύμμιξις καὶ ἕνωσις) ἔχει μορφωθῆ κατὰ τὴν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ».
Τό κατ᾿ εἰκόνα καί καθ᾿ ὁμοίωσιν λοιπόν ἀναφέρεται εἰς τόν ὅλον ἄνθρωπον, τήν ψυχήν καί τό σῶμα. Ἀλλ᾿ οὐχί πάλιν εἰς τόν ἄνθρωπον καθ᾿ ἑαυτόν, ἀλλ᾿ ἐν τῇ κοινωνίᾳ αὐτοῦ μετά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Μάλιστα ὁ Τατιανός φθάνει μέχρι τοῦ σημείου νά παραδεχθῇ ὅτι εἰκών καί ὁμοίωσις ἐν τῷ ἀνθρώπῳ εἶναι ἡ ἐν αὐτῷ χάρις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος· «Δύο πνευμάτων διαφορὰς ἴσμεν ἡμεῖς, ὧν τὸ μὲν καλεῖται ψυχή, τὸ δὲ μεῖζον μὲν τῆς ψυχῆς, Θεοῦ δὲ εἰκὼν καὶ ὁμοίωσις· ἑκάτερα δὲ παρὰ τοῖς ἀνθρώποις τοῖς πρώτοις ὑπῆρχεν, ἵνα τὸ μέν τι ὦσιν ὑλικοί, τὸ δὲ ἀνώτερον τῆς ὕλης». Κατά δέ τόν ἅγιον Εἰρηναῖον· «Ἕτερόν ἐστι πνοὴ ζωῆς, ἡ καὶ ψυχικὸν ἀπεργαζομένη τὸν ἄνθρωπον, καὶ ἕτερον πνεῦμα ζωοποιοῦν, τὸ καὶ πνευματικὸν αὐτὸν ἀποτελοῦν… Ἡ οὖν πνοὴ πρόσκαιρος, τὸ δὲ πνεῦμα ἀέναον».
Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἔχῃ τό Ἅγιον Πνεῦμα, εἶναι εἰκών καί ὁμοίωσις τοῦ Θεοῦ. Ἄνευ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τό ὁποῖον ζωοποιεῖ αὐτόν καί τόν καθιστᾷ πνευματικόν ἄνθρωπον, εἶναι ἁπλῶς ψυχικός. Ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος, ὁ μέγιστος ἴσως τῶν μυστικῶν θεολόγων τῆς Ἐκκλησίας, ὅστις ἔζησε περί τά τέλη τοῦ δεκάτου καί τάς ἀρχάς τοῦ ἑνδεκάτου αἰῶνος, εἶναι κατηγορηματικός καί τολμηρός ἐπί τοῦ θεμελώδους τούτου θέματος· «Οὕτως ἔχων (ὁ ἄνθρωπος) πυροῦται τῷ Πνεύματι καὶ πῦρ ὅλος γίνεται τῇ ψυχῇ, μεταδιδοὺς καὶ τῷ σώματι τῆς οἰκείας λαμπρότητος, δίκην τοῦ ὁρωμένου πυρὸς τὴν οἰκείαν τῷ σιδήρῳ φύσιν μεταδιδοῦντος, καὶ γίνεται ἡ ψυχὴ τῷ σώματι ὅπερ γέγονε τῇ ψυχῇ ὁ Θεός, καθά φησιν ἡ θεολόγος φωνή· οὔτε γὰρ ψυχὴ ζῆν δύναται, μὴ φωτιζομένη παρὰ τοῦ κτίσαντος, οὔτε σῶμα, μὴ παρὰ τῆς ψυχῆς δυναμούμενον. Σκόπει ἀκριβῶς τῶν λεγομένων τὴν δύναμιν. Σῶμα, ψυχὴ καὶ Θεός, τὰ τρία ταῦτα…«
»Ὥσπερ ἐν Πατρὶ καὶ Υἱῷ καὶ Ἁγίῳ Πνεύματι εἷς Θεὸς ἀσυγχύτως καὶ ἀδιαιρέτως προσκυνεῖται, οὕτω πάλιν ἐν Θεῷ καὶ ψυχῇ καὶ σώματι ἀδιαιρέτως καί ἀσυγχύτως θεὸς κατὰ χάριν ὁ ἄνθρωπος γίνεται, μήτε τῆς ψυχῆς εἰς θεότητα μεταποιουμένης μήτε τοῦ Θεοῦ τῇ ψυχῇ συγχεομένου, μήτε τῆς ψυχῆς εἰς σάρκα μεταπηγνυμένης, ἀλλὰ μένων ὁ Θεὸς καθὸ Θεός ἐστι, καὶ ἡ ψυχὴ καθὼς ἔχει φύσεως, καὶ τὸ σῶμα καθὼς ἐπλάσθη πηλός. Ὁ παραδόξως συνδήσας αὐτὰ καὶ τὸ νοερόν τε καὶ ἄϋλον τῷ πηλῷ συγκεράσας, αὐτὸς ἀμφοτέροις τούτοις ἀσυγχύτως ἑνοῦται, κἀγὼ κατ᾿ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν ἐκείνου, ὡς ὁ Λόγος ἀπέδειξε, γίνομαι. Πατήρ, Υἱὸς καὶ Ἅγιον Πνεῦμα, εἷς Θεὸς ὃν σεβόμεθα. Θεός, ψυχὴ καὶ σῶμα, ὁ κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ κτισθεὶς ἄνθρωπος καὶ θεὸς εἶναι καταξιούμενος». Εἰς τό κείμενον τοῦτο ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Ν. Θεολόγος σαφῶς διακηρύσσει ὅτι ὁ ἄνθρωπος γίνεται κατ᾿ εἰκόνα καί ὁμοίωσιν τοῦ Θεοῦ, μόνον ἐφ᾿ ὅσον ἔρχεται εἰς κοινωνίαν μετ᾿ αὐτοῦ ὁ Θεός. Δηλαδή, καθ᾿ ἑαυτόν λαμβανόμενος ὁ ἄνθρωπος, δέν εἶναι τέλειος ἄνθρωπος. Διά νά εἶναι πλήρης ἄνθρωπος, πρέπει σύν τῇ ψυχῇ καί τῷ σώματι νά ἔχῃ καί τήν χάριν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Τότε εἶναι ἀληθῶς εἰκών τοῦ Θεοῦ καί ἀληθῶς πνευματικός ἄνθρωπος. Ὁ ἅγιος Εἰρηναῖος λέγει πάλιν· «Ὁ ἄνθρωπος καθίσταται πνευματικὸς καὶ τέλειος διὰ τοῦ ἐν αὐτῷ Πνεύματος, οὗτος δὲ εἶναι ὁ κατ᾿ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν τοῦ Θεοῦ δημιουργηθεὶς ἄνθρωπος».
Εἰς τήν Α’ πρός Θεσσαλονικεῖς ἐπιστολήν ὁ ἀπόστολος Παῦλος γράφει τά ἀκόλουθα· «Αὐτὸς δὲ ὁ Θεὸς τῆς εἰρήνης ἁγιάσαι ὑμᾶς ὁλοτελεῖς, καὶ ὁλόκληρον ὑμῶν τὸ πνεῦμα καὶ ἡ ψυχὴ καὶ τὸ σῶμα ἀμέμπτως ἐν τῇ παρουσίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τηρηθείη» (Α’ Θεσ. 5, 23). Ἰδού δέ πῶς ἑρμηνεύει τό χωρίον τοῦτο ὁ ἱερός Χρυσόστομος· «Τὸ Πνεῦμα τί φησιν ἐνταῦθα; Τὸ χάρισμα. Ἂν μὲν γὰρ ἔχοντες λαμπρὰς τὰς λαμπάδας ἀπέλθωμεν, εἰσελευσόμεθα εἰς τὸν νυμφῶνα· ἂν δὲ ἐσβεσμένας, οὐκέτι. Διὰ τοῦτό φησι, ὁλόκληρον ὑμῶν τὸ Πνεῦμα· Ἐκείνου γὰρ μένοντος ἀκεραίου, καὶ τοῦτο μένει· καὶ ἡ ψυχή, φησί, καὶ τὸ σῶμα». Κατά τήν ἑρμηνείαν λοιπόν τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου, ἡ λέξις «πνεῦμα», εἰς τό ἀνωτέρω χωρίον τοῦ ἀποστόλου Παύλου, δέν σημαίνει αὐτό τό ὁποῖον συνήθως ἐννοοῦμεν, δηλαδή τήν ἰδιότητα ἐκείνην τῆς ψυχῆς, ἥτις καλεῖται πνεῦμα, ἀλλά τό χάρισμα, τουτέστι τήν χάριν καί δωρεάν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ὄντως ἡ ψυχή καί τό σῶμα τοῦ ἀνθρώπου θά σωθοῦν τελικῶς, ἐάν ὁ ἄνθρωπος διατηρήσῃ καί αὐξήσῃ τήν χάριν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Τήν αὐτήν περίπου ἔννοιαν ἔχουν καί τά ὑπό τοῦ ἱεροῦ Ἰουστίνου λεγόμενα· «Οἶκος γὰρ τὸ σῶμα ψυχῆς, Πνεύματος δὲ ψυχὴ οἶκος. Τὰ τρία δὲ ταῦτα τοῖς ἐλπίδα εἰλικρινῆ καὶ πίστιν ἀδιάκριτον ἐν τῷ Θεῷ ἔχουσι σωθήσεται». Ἐφ᾿ ὅσον ἡ ἐν τῷ ἀνθρώπῳ χάρις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος θά διατηρηθῇ καί διασωθῇ, θά σωθοῦν καί τό σῶμα καί ἡ ψυχή του. Ἐάν αὕτη σβεσθῇ, ἀμφότερα θά ἀπολεσθοῦν.
Ἄς ἐπανέλθωμεν εἰς τόν ἀπόστολον Παῦλον. Οὗτος ποιεῖται λόγον περί ψυχικῶν ἤ σαρκικῶν ἀνθρώπων καί περί πνευματικῶν τοιούτων. Ὅστις ἔχει Πνεῦμα Ἅγιον καλεῖται πνευματικός. Ὁ στερούμενος δέ τούτου ἤ ὁ μή ζῶν κατά τό Πνεῦμα λέγεται σαρκικός ἤ ψυχικός. Καί εἰς τήν ἐπιστολήν τοῦ Ἰούδα στιχ. 19 οἱ χωρίς Πνεῦμα Ἅγιον καλοῦνται «ψυχικοί»· «Οὗτοί εἰσιν οἱ ἀποδιορίζοντες ἑαυτούς ψυχικοί, Πνεῦμα μὴ ἔχοντες». «Δικαίως, λοιπόν, λέγει ὁ ἅγιος Εἰρηναῖος, ὁ ἀπόστολος ἀπεκάλεσεν ὡς σαρκικούς καὶ ψυχικούς ὅσους διὰ τῆς ἑαυτῶν ἀπιστίας καὶ χλιδῆς δὲν λαμβάνουν τὸ θεῖον Πνεῦμα». Ἀξιοσημείωτον τυγχάνει τό γεγονός ὅτι ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἀποκαλεῖ «σαρκικούς» χριστιανούς βεβαπτισμένους, ὡς εἶναι οἱ Κορίνθιοι, οἵτινες τακτικῶς συνέρχονται καί κοινωνοῦν τῶν Θείων Μυστηρίων. Ἰδού πῶς ἑρμηνεύει τό ἐκ πρώτης ὄψεως παράδοξον τοῦτο φαινόμενον ὁ ἅγιος Εἰρηναῖος· «Διὰ τοῦτο Παῦλος Κορινθίοις φησί· ῾῾Γάλα ὑμᾶς ἐπότισα, οὐ βρῶμα· οὐδὲ γὰρ ἠδύνασθε βαστάζειν᾿᾿· τουτέστι, τὴν μὲν κατὰ ἄνθρωπον παρουσίαν τοῦ Κυρίου ἐμαθητεύθητε, οὐ δήπου δὲ τὸ τοῦ Πατρὸς Πνεῦμα ἐπαναπαύεται ἐφ᾿ ὑμᾶς, διὰ τὴν ὑμῶν ἀσθένειαν. ῾῾Ὅπου γὰρ ζῆλος καὶ ἔρις, φησίν, ἐν ὑμῖν, καὶ διχοστασίαι, οὐχὶ σαρκικοί ἐστε, καὶ κατὰ ἄνθρωπον περιπατεῖτε;᾿᾿ Τουτέστιν, ὅτι οὐδέπω τὸ Πνεῦμα τοῦ Πατρός ἦν σὺν αὐτοῖς, διὰ τὸ ἀκατάρτιστον αὐτῶν καί ἀσθενὲς τῆς πολιτείας. Ὡς οὖν ὁ Ἀπόστολος δυνατὸς ἦν διδόναι τὸ βρῶμα (οἷς γὰρ ἂν ἐπετίθουν χεῖρας, ἐλάμβανον Πνεῦμα Ἅγιον, ὃ ἐστι βρῶμα ζωῆς), ἐκεῖνοι δὲ ἠδυνάτουν λαβεῖν αὐτό, διὰ τὸ ἀσθενῆ ἔτι καὶ ἀγύμναστα ἔχειν τὰ τῆς ψυχῆς αἰσθητήρια τῆς πρὸς Θεὸν γυμνασίας». Ἀξίζει ἐδῶ νά ἀναφερθοῦν καί ὅσα σχετικά πρός τά ἀνωτέρω λέγει ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος· «Μηδὲ εἴπῃ τις· ῾῾Ἐγὼ ἀπὸ τοῦ ἁγίου βαπτίσματος τὸν Χριστὸν λαβὼν ἔχω᾿᾿, ἀλλὰ μανθανέτω ὅτι οὐχὶ πάντες οἱ βαπτιζόμενοι λαμβάνουσι διὰ τοῦ βαπτίσματος τὸν Χριστόν, μόνοι δὲ οἱ βεβαιόπιστοι καὶ ἐν γνώσει τελείᾳ ἤ καὶ προκαθάρσει ἑαυτοὺς εὐτρεπίσαντες καὶ οὕτως ἐλθόντες ἐπὶ τὸ βάπτισμα. Καὶ τοῦτο εἴσεται ὁ ἐρευνῶν τὰς Γραφὰς ἀπὸ τῶν ἀποστολικῶν λόγων καὶ πράξεων· γέγραπται γάρ· ῾῾Ἀκούσαντες δὲ οἱ ἐν Ἰεροσολύμοις ἀπόστολοι ὅτι δέδεκται ἡ Σαμάρεια τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ, ἀπέστειλαν πρὸς αὐτοὺς τὸν Πέτρον καὶ Ἰωάννην, οἵτινες καταβάντες προσηύξαντο περὶ αὐτῶν ὅπως λάβωσι Πνεῦμα Ἅγιον· οὔπω γὰρ ἦν ἐπ᾿ οὐδενὶ αὐτῶν ἐπιπεπτωκός, μόνον δὲ βεβαπτισμένοι ὑπῆρχον εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ. Τότε ἐπετίθουν τὰς χεῖρας ἐπ᾿ αὐτοὺς καὶ ἐλάμβανον Πνεῦμα Ἅγιον᾿᾿ (Πράξ. 8, 14-17). Εἶδες πῶς οὐ πάντες οἱ βαπτιζόμενοι εὐθὺς τὸ Ἅγιον Πνεῦμα λαμβάνουσιν; Ἔμαθες παρὰ τῶν ἀποστόλων ὅτι, καὶ πιστεύσαντές τινες καὶ βαπτισθέντες, τὸν Χριστὸν διὰ τοῦ βαπτίσματος οὐκ ἐνεδύσαντο; Εἰ γὰρ τοῦτο ἐγένετο, οὐκ ἂν μετὰ ταῦτα εὐχῆς καὶ τῆς τῶν χειρῶν τῶν ἀποστόλων ἐδεήθησαν ἐπιθέσεως· λαμβάνοντες γὰρ Πνεῦμα Ἅγιον, τὸν Κύριον Ἰησοῦν ἐλάμβανον. Οὐ γὰρ ἄλλο ὁ Χριστὸς καὶ ἄλλο τὸ Πνεῦμα· καὶ τίς τοῦτο φησίν; Αὐτὸς ὁ Θεὸς Λόγος τῇ Σαμαρείτιδι προσειπών ῾῾Πνεῦμα ὁ Θεός᾿᾿. Εἰ οὖν ὁ Χριστὸς Θεός, Πνεῦμα κατὰ τὴν τῆς θεότητος φύσιν ἐστὶν καὶ ὁ ἔχων αὐτόν, Πνεῦμα Ἅγιον ἔχει· ὁ δὲ τὸ Πνεῦμα ἔχων, αὐτὸν πάλιν ἔχει τὸν Κύριον, καθὼς καὶ ὁ Παῦλός φησι· ῾῾Τὸ δὲ Πνεῦμα ὁ Κύριός ἐστι᾿᾿».
Ὁ ἄνθρωπος, λοιπόν, πλασθείς ἐκ σώματος καί ψυχῆς καί ἔχων ἐν ἑαυτῷ τήν χάριν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἦτο εἰκών καί ὁμοίωσις τοῦ Θεοῦ. Ὤν δέ εἰκών τοῦ Θεοῦ, ἦτο ὄντως πνευματικός ἄνθρωπος. Διά τῆς πτώσεως ὅμως ἀπώλεσε τήν χάριν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί ἔπαυσε νά εἶναι πνευματικός ἄνθρωπος. Διά τοῦ Χριστοῦ καί ἐν Χριστῷ ἐπανέρχεται καί πάλιν εἰς τήν προτέραν κατάστασιν, πληροῦται Πνεύματος Ἁγίου καί καθίσταται ὄντως εἰκών καί ὁμοίωσις τοῦ Θεοῦ. Ὁ πραγματικός ἄνθρωπος εἶναι ὁ Χριστός. Αὐτός εἶναι ἡ πραγματική καί τελεία εἰκών τοῦ Θεοῦ. «Ἐν τοῖς πρόσθεν χρόνοις, γράφει ὁ Ἅγιος Εἰρηναῖος, ἐλέγετο μὲν κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ γεγονέναι τὸν ἄνθρωπον, οὐκ ἐδείκνυτο δὲ· ἔτι γὰρ ἀόρατος ἦν ὁ Λόγος, οὗ κατ᾿ εἰκόνα ὁ ἄνθρωπος ἐγεγόνει· διὰ τοῦτο δὴ καὶ τὴν ὁμοίωσιν ραδίως ἀπέβαλεν. Ὁπότε δὲ σὰρξ ἐγένετο ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ, τὰ ἀμφότερα ἐπεκύρωσε· καὶ γὰρ καὶ τὴν εἰκόνα ἔδειξεν ἀληθῶς, αὐτὸς τοῦτο γενόμενος, ὅπερ ἦν ἡ εἰκὼν αὐτοῦ· καὶ τὴν ὁμοίωσιν βεβαίαν κατέστησε, συνεξομοιώσας τόν ἄνθρωπον τῷ ἀοράτῳ Πατρί». «Ἡ εἰκὼν τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ Υἱός, καθ᾿ ὁμοίωσιν τοῦ ὁποίου ἐγένετο ὁ ἄνθρωπος. Διὰ τοῦτο ὁ Υἱὸς ἐνεφανίσθη κατὰ τοὺς ἐσχάτους χρόνους, διὰ νὰ δείξῃ ὅτι ἡ εἰκών του εἶναι ὁμοία πρὸς Αὐτόν». Διά τοῦτο ὁ Ἀπόστολος Παῦλος γράφει· «Οὓς προέγνω, καὶ προώρισε συμμόρφους τῆς εἰκόνος τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ» (Ρωμ. 8, 29), «ὅς ἐστιν εἰκὼν τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀοράτου» (Κολ. 1, 15 καί Β’ Κορ. 4, 4).
Ὁ Χριστός εἶναι ἡ τελεία εἰκών τοῦ Θεοῦ. Καί πᾶς πιστός, προκειμένου νά σωθῇ, πρέπει νά γίνῃ εἰκών τοῦ Χριστοῦ, νά χριστοποιηθῇ. Τό Ἅγιον Πνεῦμα εἶναι ἐκεῖνο τό ὁποῖον μορφοποιεῖ τόν Χριστόν ἐν ἡμῖν. Τό Πνεῦμα δίδεται τοῖς πιστοῖς, «κατοικῆσαι τὸν Χριστὸν ἐν ταῖς καρδίαις αὐτῶν διὰ τῆς πίστεως» (Ἐφ. 3, 17). «Εἰ δέ τις Πνεῦμα Χριστοῦ οὐκ ἔχει, οὗτος οὐκ ἔστιν Αὐτοῦ» (Ρωμ. 8, 9). «Ἡ κοινωνία τοῦ Πνεύματος εἶναι κοινωνία τοῦ Χριστοῦ. Ἡ κοινωνία τοῦ Χριστοῦ εἶναι κοινωνία τοῦ Πνεύματος. Ἀποκλεισμὸς τῆς ὑπὸ τοῦ ἑνὸς κοινωνίας εἶναι ἀποκλεισμὸς καὶ τῆς τοῦ ἄλλου κοινωνίας. Μία εἶναι ἡ τῆς Τριάδος ζωοποιὸς ἐνέργεια». Δι᾿ ὅ καί ὁ ἅγιος Εἰρηναῖος λέγει πάλιν· «Διὰ ταύτης… τῆς τάξεως καὶ τῶν τοιούτων ρυθμῶν καὶ τῆς τοιαύτης ἀγωγῆς, ὁ γεννητὸς καὶ πεπλασμένος ἄνθρωπος κατ᾿ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν τοῦ ἀγεννήτου γίνεται Θεοῦ· τοῦ μὲν Πατρὸς εὐδοκοῦντος καὶ κελεύοντος, τοῦ δὲ Υἱοῦ πράσσοντος καὶ δημιουργοῦντος, τοῦ δὲ Πνεύματος τρέφοντος καὶ αὔξοντος, τοῦ δὲ ἀνθρώπου ἠρέμα προκόπτοντος, καὶ πρὸς τέλειον ἀνερχομένου· τουτέστι πλησίον τοῦ ἀγεννήτου γινομένου. Τέλειος γὰρ ὁ ἀγέννητος· οὗτος δέ ἐστι Θεός».
Αὕτη εἶναι ἡ θεολογική θεμελίωσις τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι εἰκών τοῦ Θεοῦ, ὅταν τυγχάνῃ κοινωνός, ψυχῇ τε καί σώματι, τῆς χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἡ τελεία εἰκών τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ Χριστός καί μόνον ἐν Χριστῷ διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἶναι ἀπόδειξις ὅτι ζῇ τις ἐν Χριστῷ καί οὕτως εἶναι εἰκών τοῦ Θεοῦ. «Ἐν τούτῳ γινώσκομεν ὅτι μένει (ὁ Χριστός) ἐν ἡμῖν, ἐκ τοῦ Πνεύματος οὗ ἡμῖν ἔδωκεν» (Α’ Ἰω. 3, 24). Χωρίς τό Ἅγιον Πνεῦμα, καί ἄν ἀκόμη τις εἶναι βεβαπτισμένος, καί ἄν ἀκόμη τυγχάνῃ ἱερεύς, εἶναι σαρκικός ἤ ψυχικός καί ὄχι πνευματικός ἄνθρωπος. Δι᾿ ὅ καί δέν ἐπιτρέπεται νά ἀρκῆταί τις εἰς τήν μαγικήν, οὕτως εἰπεῖν, ἐπενέργειαν τῶν μυστηρίων, ἀλλά διαρκῶς νά ἀγωνίζεται, ἵνα ὑποτάσσηται εἰς τόν Χριστόν καί εἰς τό Ἅγιον Πνεῦμα, διά νά ζῇ ὄντως ἐν Χριστῷ καί ὄχι μόνον νά μή σβήνῃ τήν ἐν αὐτῷ Χάριν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἀλλά νά διατηρῇ καί αὐξάνῃ αὐτήν.
Β’. Ἡ πνευματική ζωή τοῦ ἱερέως.
Ἐρχόμεθα τώρα, ὑπό τό φῶς τῶν ἀνωτέρω, νά ἐξετάσωμεν τήν πνευματικήν ζωήν τοῦ ἱερέως.
Ὁ ἱερεύς εἶναι, πρέπει νά εἶναι, ὁ κατ᾿ ἐξοχήν πνευματικός ἄνθρωπος, ὁ πλήρης Πνεύματος Ἁγίου ἄνθρωπος, ζωντανή εἰκών τοῦ Χριστοῦ, πραγματική παρουσία τῆς Ἁγίας Τριάδος. Δέν εἶναι συμπτωματικόν καί τυχαῖον τό ὅτι εἰς τά πρῶτα βήματά της ἡ Ἐκκλησία καί διά διακόνους ἀκόμη ἐκλέγει ἄνδρας «πλήρεις Πνεύματος Ἁγίου»· «Προσκαλεσάμενοι δὲ οἱ δώδεκα τὸ πλῆθος τῶν μαθητῶν εἶπον· οὐκ ἀρεστόν ἐστιν ἡμᾶς καταλείψαντας τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ διακονεῖν τραπέζαις. Ἐπισκέψασθε οὖν, ἀδελφοί, ἄνδρας ἐξ ὑμῶν μαρτυρουμένους ἑπτά, πλήρεις Πνεύματος Ἁγίου καὶ σοφίας, οὓς καταστήσομεν ἐπὶ τῆς χρείας ταύτης· ἡμεῖς δὲ τῇ προσευχῇ καὶ τῇ διακονίᾳ τοῦ λόγου προσκαρτερήσομεν» (Πραξ. 6, 2-4). Οἱ διάκονοι ἐπρόκειτο νά διακονήσουν εἰς ἔργον ταπεινόν καί πεζόν, εἰς τάς «τραπέζας», ἐν τούτοις ἡ ἐκλογή των ἔπρεπε νά εἶναι προσεκτική. Δέν ἐκλέγονται ἁπλῶς ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι θά ἤθελον νά προσφέρουν αὐτήν τήν ὑπηρεσίαν. Ἐκλέγονται ἄνδρες πλήρεις Πνεύματος Ἁγίου. Δέν ἐκλέγονται μέ τήν ἐλπίδα νά λάβουν κατά ἤ μετά τήν χειροτονίαν τήν Χάριν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἐκλέγονται ἐκεῖνοι οἵτινες ἔχουν ἤδη τό Ἅγιον Πνεῦμα. Ἡ Χάρις τῆς ἱερωσύνης δίδεται εἰς τόν χειροτονούμενον διά νά τόν καταστήσῃ ἱκανόν νά τελῇ τά μυστήρια· δέν δίδεται διά νά τόν μεταβάλλῃ κατά ἕνα τρόπον μαγικόν ἀπό τήν μίαν στιγμήν εἰς τήν ἄλλην ἀπό μή πνευματικόν εἰς πνευματικόν ἄνθρωπον. Οἱ μέλλοντες νά ἐκλεγοῦν διάκονοι ὤφειλον νά εἶναι ἐπίσης πλήρεις σοφίας. Οἱ μέλλοντες ἱερεῖς πρέπει νά εἶναι καί ἄνθρωποι συνετοί, ἱκανοί νά διαδραματίσουν ἐπιτυχῶς τόν ρόλον τοῦ ἡγέτου καί καθοδηγητοῦ.
Τό ἔργον καί ἡ ἀποστολή τοῦ ἱερέως ταυτίζεται μέ τόν ἔργον καί τήν ἀποστολήν τῆς Ἐκκλησίας, μέ τό ἔργον καί τήν ἀποστολήν τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ἱερωσύνη δέν εἶναι ἕν βιοποριστικόν ἐπάγγελμα. Ἀνέκαθεν ὁ ἱερεύς ἐξηρτᾶτο οἰκονομικῶς ἀπό τό ποίμνιόν του. Καί δι᾿ αὐτόν καί διά τήν οἰκογένειάν του ἐμερίμνα τό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας. Ἰδικόν του ἔργον ἦτο νά προσφέρῃ εἰς τούς ἀνθρώπους ἐκεῖνο τό ὁποῖον οὐδείς ἄλλος δύναται νά δώσῃ, ὁσηνδήποτε καλήν διάθεσιν καί ἄν ἔχῃ, ὁσαδήποτε μέσα καί ἄν διαθέτῃ. Οὐδεμία πολιτεία ἤ κοινωνία ἤ ἐπιστήμη ἤ φιλοσοφία ἤ σύστημα δύναται νά δώσῃ εἰς τόν ἄνθρωπον αὐτό τό ὁποῖον τοῦ δίδει ἡ Ἐκκλησία καί οἱ ἱερεῖς της.
Ὁ ἄνθρωπος ἔχει πολλά προβλήματα. Καί δύναται κατά τόν ἕνα ἤ τόν ἄλλον τρόπον νά τά λύσῃ καί νά τά τακτοποιήσῃ κάπως. Ἕν ὅμως πρόβλημα, τό σπουδαιότερον καί κυριώτερον, ἐκ τοῦ ὁποίου ἐξαρτῶνται πάντα τά ἄλλα, εἶναι τῶν ἀδυνάτων ἀδύνατον νά τό λύσῃ δι᾿ ἰδίων δυνάμεων. Τό πρόβλημα αὐτό εἶναι ἡ ζωή του. Ποίαν ζωήν ζῇ, τήν πνευματικήν ἤ τήν ψυχικήν; Καί τήν μέν σαρκικήν ἤ ψυχικήν ζωήν δύναται νά ζήσῃ, ἀλλ᾿ αὕτη εἶναι νεκρά ζωή. Τήν δέ πνευματικήν ζωήν δέν δύναται νά ζήσῃ δι᾿ ἰδίων μέσων καί συστημάτων. Ταύτην τήν χορηγεῖ τό Ἅγιον Πνεῦμα, τό Ὁποῖον πάλιν παρέχεται ἐν Χριστῷ. Ὅταν ζῇ τις ἐν Χριστῷ, ἔχει τό Ἅγιον Πνεῦμα. Ὅταν ἔχῃ τό Ἅγιον Πνεῦμα, ζῇ ἐν Χριστῷ. Οὕτως εἶναι εἰκών τοῦ Θεοῦ, εἶναι πνευματικός ἄνθρωπος· ζῇ τήν πνευματικήν ζωήν.
Εἰς ὅλον αὐτό τό ἔργον ὁ ἱερεύς ἔχει μοναδικόν καί ἀναντικατάστατον ρόλον. Γινόμεθα κοινωνοί τοῦ Χριστοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ὁλοκλήρου τῆς Ἁγίας Τριάδος, διά τῶν μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας, ἅτινα τελεῖ ὁ ἱερεύς. Ἑπομένως τήν πνευματικήν ζωήν τήν δίδει ὁ Χριστός διά τῆς Ἐκκλησίας, διά τῶν ἱερέων. Διά τοῦτο ὁ ἱερεύς πρέπει πρῶτος νά ζῇ τήν πνευματικήν ζωήν, πρῶτος νά εἶναι εἰκών τοῦ Χριστοῦ, εἰκών τῆς Ἁγίας Τριάδος, διά νά βοηθήσῃ καί τά πνευματικά του τέκνα νά γίνουν πνευματικοί ἄνθρωποι, ζωνταναί καί πραγματικαί εἰκόνες τοῦ Χριστοῦ.
Πῶς ὅμως δύναται ὁ ἱερεύς νά ζήσῃ τήν πνευματικήν ζωήν; Ὅπως γνωρίζομεν, ἡ διά τοῦ βαπτίσματος παρεχομένη νέα ζωή δέν λέγεται γέννησις, ἀλλ᾿ ἀναγέννησις· οὔτε δημιουργία, ἀλλ᾿ ἀναδημιουργία· οὔτε πάλιν πλάσις, ἀλλ᾿ ἀνάπλασις. Διότι τῆς νέας αὐτῆς ζωῆς προηγεῖται ὁ θάνατος τῆς παλαιᾶς ζωῆς, τῆς ψυχικῆς ἤ σαρκικῆς ζωῆς. Ἡ πνευματική ζωή ἐμφανίζεται ἐκεῖ ὅπου προηγήθη ὁ θάνατος τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου, καί διατηρεῖται καί αὐξάνεται ἐκεῖ ὅπου συνεχίζεται ὁ θάνατος αὐτός. Εἶναι τῶν ἀδυνάτων ἀδύνατον νά ὑπάρξῃ πνευματική ζωή ἐκεῖ ὅπου δέν βιοῦται ὁ θάνατος τῆς νεκρᾶς ζωῆς ἤ καλύτερον ὁ θάνατος τοῦ θανάτου.
Δι᾿ αὐτό καί ἡ ὀρθόδοξος πνευματική ζωή εἶναι καρπός τῆς ἀσκητικῆς ζωῆς, τοῦ θανάτου τῆς νεκρᾶς ζωῆς. Ζῇ τις πνευματικῶς, ὅταν δέν ζῇ αὐτός ὁ ἴδιος, ἀλλά ζῇ ἐν αὐτῷ ὁ Χριστός. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος λέγει· «Χριστῷ συνεσταύρωμαι· ζῶ δὲ οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός· ὃ δὲ νῦν ζῶ ἐν σαρκί, ἐν πίστει ζῶ τῇ τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀγαπήσαντός με καὶ παραδόντος ἑαυτὸν ὑπὲρ ἐμοῦ» (Γαλ. 2, 20). Αὐτή εἶναι ἡ ἀναγέννησις, ἡ ἐν Χριστῷ ζωή, ἡ πνευματική ζωή· Τό νά μή ζῇ τις ὁ ἴδιος, ἀλλά νά ζῇ ἐν αὐτῷ ὁ Χριστός. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος, ὁ ὁποῖος ἠδύνατο νά λέγῃ «ζῶ δὲ οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός», ἠδύνατο ἐπίσης νά λέγῃ· «Ἡμεῖς νοῦν Χριστοῦ ἔχομεν» (Α’ Κορ. 2, 16), «Δοκῶ κἀγὼ Πνεῦμα Θεοῦ ἔχειν» (Α’ Κορ. 7, 40). «Ἐπιποθῶ πάντας ὑμᾶς ἐν σπλάγχνοις Ἰησοῦ Χριστοῦ» (Φιλιπ. 1, 8). Ὁ ἀπόστολος Παῦλος λέγει σαφῶς ὅτι ἔχει νοῦν Χριστοῦ, Πνεῦμα Θεοῦ, σπλάγχνα Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἐφ᾿ ὅσον δέν ζῇ πλέον ὁ ἴδιος καί ζῇ ἐν αὐτῷ ὁ Χριστός, τά πάντα πλέον δέν εἶναι ἰδικά του, ἀλλά τοῦ Χριστοῦ. Ὅπως εἰς τό πρόσωπον τοῦ Χριστοῦ ἡ ἀνθρωπίνη φύσις ἡνώθη μετά τῆς θείας καί ἡ ἀνθρωπίνη θέλησις ὑπετάγη εἰς τήν θείαν θέλησιν, οὕτω καί εἰς τόν ἀπόστολον Παῦλον τά πάντα ὑπετάγησαν εἰς τόν Χριστόν καί τρόπον τινά ὁ Ἀπόστολος οὐδέν ἴδιον εἶχεν, ἀλλά τά πάντα ἦσαν τοῦ Χριστοῦ, καί ὁ νοῦς καί ἡ καρδία καί ἡ θέλησις καί τά πάντα. Χαρακτηριστικόν ὅτι εἷς ἐκ τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος, θεωρεῖ καί αὐτά ἀκόμη τά μέλη τοῦ σώματός του ὡς μέλη τοῦ Χριστοῦ·
«Τὸ γὰρ ρυπαρὸν καὶ φθαρτὸν τοῦτο σκῆνος
Τῷ παναχράντῳ ἑνωθὲν σώματί σου
Καὶ μιγὲν τὸ αἷμά μου τῷ αἵματί σου,
Ἡνώθην οἶδα καὶ τῇ θεότητί σου
Καὶ γέγονα σὸν καθαρώτατον σῶμα.
. . . . . . . . . . . . . .
Ὁρῶ τὸ κάλλος, βλέπω τὴν λαμπηδόνα
Ἐνοπτρίζομαι τὸ φῶς τῆς χάριτός σου,
. . . . . . . . . . . . . .
Καὶ ἐξίσταμαι κατανοῶν ἑαυτόν, ἐκ ποίου
Οἷος ἐγενόμην· ὦ θαῦμα.
Καὶ εὐλαβοῦμαι καὶ ἐμαυτὸν αἰδοῦμαι
Καὶ ὡς σὲ αὐτὸν καὶ τιμῶ καὶ φοβοῦμαι,
Καὶ ἐξαπορῶ ἐντρεπόμενος ὅλως,
Τὸ ποῦ καθήσω καὶ τίνι προσεγγίσω;
Καὶ ποῦ τὰ μέλη τὰ σὰ προσανακλίνω;
Εἰς ποῖα ἔργα, εἰς ποίας ταῦτα πράξεις,
Ὅλως χρήσωμαι τὰ φρικτά τε καὶ θεῖα;».
«Ἐξανατέλλει ἐν ἐμοὶ ἔνδοθεν τῆς ταλαίνης καρδίας μου ὡς ἥλιος ἢ ὡς ἡλίου δίσκος σφαιροειδὴς δεικνύμενος, φωτοειδής. Ἅπαντα τὰ μέλη μου ἀκτῖσι καταυγάζων, ὅλος περιπλεκόμενος, ὅλον καταφιλεῖ με, ὅλον τε δίδωσιν αὐτὸν ἐμοὶ τῷ ἀναξίῳ καὶ ἐμφοροῦμαι τῆς αὐτοῦ ἀγάπης καὶ τοῦ κάλλους καὶ ἠδονῆς καὶ γλυκασμοῦ ἐμπίμπλαμαι τοῦ θείου. Μέλη Χριστοῦ γινόμεθα καὶ χείρ μου ἔστιν».
Μέλη Χριστοῦ γινόμεθα, μέλη Χριστὸς ἡμῶν δέ,
καὶ χεὶρ Χριστὸς καὶ ποῦς Χριστὸς ἐμοῦ τοῦ παναθλίου,
καὶ χεὶρ Χριστοῦ καὶ ποῦς Χριστοῦ ὁ ἄθλιος ἐγὼ δέ.
Κινῶ τὴν χεῖρα, καὶ Χριστὸς ὅλος ἡ χείρ μου ἔστιν.
. . . . . . . . . . . . . . . . .
Κινῶ τὸν πόδα καί, ἰδού, ἀστράπτει ὡς ἐκεῖνος·
μὴ εἴπῃς, ὅτι βλασφημῶ, ἀλλ᾿ ἀπόδεξαι ταῦτα
καὶ τῷ Χριστῷ προσκύνησον τοιοῦτόν σε ποιοῦντι!
Διά νά ζήσῃ ἐν ἡμῖν ὁ Χριστός καί διά νά εἴμεθα πλήρεις Πνεύματος Ἁγίου, δέν ἀρκεῖ ἁπλῶς τό νά βαπτισθῶμεν. Βέβαια, ὄντως διά τοῦ Βαπτίσματος ὁ ἄνθρωπος ἀποκτᾷ νέαν ζωήν καί νέα πνευματικά αἰσθητήρια ὄργανα. Καί ὄντως ἡ ζωή αὐτή διατηρεῖται τρεφομένη ἀδιακόπως διά τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ εἰς τό μυστήριον τῆς Θ. Εὐχαριστίας. Ἀλλά δέν ἀρκεῖ τοῦτο. Τά μυστήρια αὐτά δέν ἐνεργοῦν κατά μαγικόν τρόπον. Πρέπει ὁλόκληρος ἡ ὕπαρξις νά στραφῇ πρός τόν Χριστόν. Εἴπομεν ὅτι, διά νά εἶναί τις ὄντως τοῦ Χριστοῦ, πρέπει νά μή ζῇ ὁ ἴδιος, ἀλλ᾿ ὁ Χριστός ἐν αὐτῷ. Τοῦτο δέ σημαίνει νά μήν ἔχῃ ἰδικόν του νοῦν, ἀλλά νοῦν Χριστοῦ, οὔτε ἰδικήν του θέλησιν ἀλλά θέλησιν Χριστοῦ, οὔτε ἰδικήν του ἀγάπην ἀλλά ἀγάπην Χριστοῦ. Ἄρα ὅλος ὁ νοῦς καί ὅλη ἡ θέλησις καί ὅλη ἡ ἀγάπη ἡμῶν πρέπει νά στραφοῦν πρός τόν Χριστόν. Αὐτή εἶναι ἡ συνεργία. Μένων ὁ νοῦς ἡμῶν ἐν τῷ Χριστῷ, ἐλευθερώνεται ἀπό τήν νεκρότητά του καί ζωοποιεῖται ὑπό τοῦ Χριστοῦ ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι καί οὕτω γίνεται νοῦς Χριστοῦ, τό ἴδιον καί ἡ θέλησις καί ἡ ἀγάπη. Τοιουτοτρόπως τά πάντα γίνονται τοῦ Χριστοῦ. Ὁ ἱερεύς πρέπει νά δύναται νά λέγῃ, ἔστω καί εἰς μικρόν βαθμόν, «ζῶ δὲ οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός». Πρέπει νά ἠμπορῇ ἐπίσης νά λέγῃ, ἔστω καί ὀλίγον, «Νοῦν Χριστοῦ ἔχω», «Ἐπιποθῶ ὑμᾶς ἐν σπλάγχνοις Ἰησοῦ Χριστοῦ», «Δοκῶ Πνεῦμα Θεοῦ ἔχειν». Ὁ ἱερός Χρυσόστομος γράφει· «Καὶ γὰρ τῶν ἀκτίνων καθαρωτέραν τῷ ἱερεῖ τὴν ψυχὴν εἶναι δεῖ, ἵνα μηδέποτε ἔρημον αὐτὸν καταλιμπάνῃ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, ἵνα δύνηται λέγειν ῾῾ζῶ δὲ οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός᾿᾿».
Ἀλλά πῶς δύναταί τις νά στραφῇ πρός τόν Χριστόν ἐξ ὁλοκλήρου, ὥστε νά φθάσῃ εἰς τό σημεῖον νά ἀποθάνῃ ὡς πρός τόν ἑαυτόν του καί νά ζῇ ἐν αὐτῷ ὁ Χριστός; Εἶναι γνωστά τά μέσα· Συνειδητή συμμετοχή εἰς τά μυστήρια, προσευχή, μελέτη τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ, ἐφαρμογή τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ καί τῶν ἐντολῶν Του, ἐξάσκησις τῶν ἀρετῶν καί γενικῶς ἀγών καί ἄσκησις. Πάντα ταῦτα εἶναι ἀπαραίτητα καί πρέπει ἰδιαιτέρως νά ἑλκύσουν τήν προσοχήν μας. Ἀλλ᾿ ὡς ἐλέχθη, εἰς τήν παροῦσαν εἰσήγησιν δέν θά κάνωμεν λόγον περί αὐτῶν. Ἐδῶ θέλομεν νά τονίσωμεν τοῦτο· Ἐκεῖνο τό ὁποῖον δίδει ζωήν, πνευματικήν ζωήν, εἰς τόν ἄνθρωπον δέν εἶναι αἱ ἀρεταί καθ᾿ ἑαυτάς οὔτε κἄν τό μή ἁμαρτάνειν, ἀλλά τό Ἅγιον Πνεῦμα.
Ἄς ἀκούσωμεν ἐπί τοῦ προκειμένου πάλιν τόν Ἅγιον Συμεών· «Καθάπερ γὰρ τις ὀστοῦν συντιθεὶς νεκρὸν πρὸς ὀστοῦν καὶ ἁρμονίαν πρὸς ἁρμονίαν, ἅτινά μοι εἰ καὶ λάβοις εἰς ἔργα καὶ κτῆσιν τῆς ἀρετῆς, οὐδὲν ὠφελεῖ, μὴ ὄντος τοῦ δυναμένου κρέας καὶ νεῦρα εἰς αὐτὰ ἐξυφᾶναι, ἀλλὰ καὶ τοῦτο ποιήσας καὶ τὰς μὲν ἁρμονίας συνδήσας τοῖς νεύροις, τὰ δὲ νεκρὰ ἐκεῖνα ὀστᾶ κρέας ἐπενδύσας καὶ δέρμα καὶ εἰς σῶμα ἀποτελέσας αὐτά, οὐδὲν ἔσται πάλιν ὄφελος, ἐστερημένον ὑπάρχον τοῦ ζωοποιοῦντος καὶ κινοῦντος αὐτὸ πνεύματος, τουτέστιν ἔρημον ψυχῆς ὄν· οὕτω καὶ ἐπὶ τῆς νενεκρωμένης μοι νόει ψυχῆς καὶ ἐπὶ τὰ ἔνδοθεν τῶν ταύτης μελῶν μετάγαγέ σου τὸν νοῦν καὶ ἰδὲ πάσας συναγομένας τὰς πράξεις, νηστείαν λέγω καὶ ἀγρυπνίαν, χαυμενίαν καὶ ξηροκοιτίαν, ἀκτημοσύνην καὶ ἀλουσίαν καὶ τὰ τούτοις ἀκόλουθα, ὡς ὀστᾶ νεκρά, καὶ συναρμολογουμένας ἀλλήλαις καὶ ἑτέραν τῇ ἑτέρᾳ συνακολουθούσας καὶ συντιθεμένας καὶ οἱονεί πως ἀκέραιον ἀποτελούσας τὸ τῆς ψυχῆς σῶμα. Τί οὖν τὸ ὄφελος, ἐὰν ἄψυχον κεῖται καὶ ἄπνουν, μὴ ὄντος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐν αὐτῷ; Μόνον γὰρ ἐκεῖνο ἐλθὸν ἐν ἡμῖν καὶ ἐγκατοικῆσαν, ὡς ἄψυχα μέλη ἀπ᾿ ἀλλήλων διεσπασμένα, οὕτω νεκρωμένας τὰς ἐναρέτους πράξεις συνδεῖ νεύροις ἰσχύος πνευματικῆς καὶ συνενοῖ τῇ ἀγάπῃ τῇ πρὸς Θεόν, καὶ τηνικαῦτα καινοὺς ἡμᾶς ἀπὸ παλαιῶν καὶ ζῶντας ἐκ νεκρῶν ἀποδείκνυσιν· ἄλλως δὲ οὐκ ἔνι ζῆσαι ψυχήν. Ὥσπερ γὰρ τὸ σῶμα ἡμῶν, κἂν ἀσθενῇ κἂν μή, δίχα ψυχῆς κινεῖσθαι τοῦτο, ἢ κἂν ὅλως ζῆν τῶν ἀδυνάτων ἐστίν, οὕτω καὶ ἡ ψυχή, κἂν ἁμαρτήση κἂν μή, ἄνευ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος νεκρά ἐστι καὶ ζῆσαι τὴν αἰωνίαν ζωὴν ὅλως οὐ δύναται». Αἱ ἀρεταί καθ᾿ ἑαυτάς καί ἡ ἐν γένει προσπάθεια τοῦ ἀνθρώπου δέν εἶναι ἡ πνευματική ζωή οὔτε δύνανται νά δημιουργήσουν τήν πνευματικήν ζωήν. Πνευματική ζωή εἶναι τό Ἅγιον Πνεῦμα, τό Ὁποῖον δίδεται εἰς τόν ἄνθρωπον, ὅταν οὗτος μετέχῃ τῶν μυστηρίων καί ἀγωνίζηται, ψυχῇ τε καί σώματι, νά μένῃ καί ζῇ ἐν Χριστῷ, διά τῆς ἐφαρμογῆς τῶν ἐντολῶν Αὐτοῦ.
Τοιουτοτρόπως δυνάμεθα νά εἴπωμεν ὅτι πνευματικός ἄνθρωπος δέν εἶναι ἐκεῖνος ὅστις ἁπλῶς μένει μακράν τοῦ κόσμου, διάγων μοναχικόν καί ἐρημικόν βίον ἤ ἐκεῖνος ὅστις ἁπλῶς διαβιοῖ ἐν τῷ κόσμῳ ἐργαζόμενος διά τό καλόν τῶν ἄλλων. Οὔτε ὁ μακράν τοῦ κόσμου οὔτε ὁ ἐν μέσῳ τοῦ κόσμου βίος εἶναι καθ᾿ ἑαυτόν πνευματικός βίος. Πνευματικός βίος εἶναι ὁ ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι βίος εἴτε οὗτος βιοῦται ἐν τῇ ἐρήμῳ εἴτε ἐν μέσῳ τῆς κοινωνίας. Καί πνευματικός ἄνθρωπος δέν εἶναι ὁ μοναχός ἤ ὁ μή μοναχός, ἀλλ᾿ ὁ ἔχων τήν Χάριν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ὅπου ἕκαστος δύναται νά ζῇ ἐν Χριστῷ καί νά εἶναι δοχεῖον τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἐκεῖ πρέπει καί νά διαβιοῖ. Ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος λέγει πάλιν τά ἀκόλουθα· «Πολλοὶ μὲν τὸν ἐρημικόν, ἄλλοι δὲ τὸν μιγάδα ἤγουν τὸν κοινοβιακὸν ἐμακάρισαν βίον, ἕτεροι δὲ τὸ προΐστασθαι λαοῦ, νουθετεῖν τε καὶ διδάσκειν καὶ συνιστᾶν ἐκκλησίας, ἐξ ὧν διάφοροι σωματικῶς τε καὶ ψυχικῶς πεφύκασι διατρέφεσθαι. Ἐγὼ δὲ οὐδέτερον τούτων τοῦ ἑτέρου προκρίναιμι, οὐδὲ τὸν μὲν ἐπαίνου τὸν δὲ ψόγου ἄξιον εἴποιμι ἄν, ἀλλ᾿ ἐν παντὶ καὶ ἐν πᾶσιν ἔργοις καὶ πράξεσιν ὁ διὰ Θεὸν καὶ κατὰ Θεὸν βίος παμμακάριστος».
Κατά τά ἀνωτέρω εἶναι ἄνευ πραγματικοῦ καί οὐσιαστικοῦ ἀντικειμένου ἡ μεταξύ μοναχῶν καί μή μοναχῶν διαμάχη. Οἱ μέν ἰσχυρίζονται ὅτι ὁ ἰδικός των βίος εἶναι προσφορώτερος διά τήν πνευματικήν ζωήν. Οἱ δέ πάλιν ἐπιμένουν εἰς τό ὅτι ὁ ἰδικός των τρόπος βίου εἶναι ὁ πλέον ἐνδεδειγμένος. Οὔτε οἱ μέν οὔτε οἱ δέ ἔχουν δίκαιον. Ἡ πνευματική ζωή εἶναι ὄχι ἐδῶ ἤ ἐκεῖ, ἀλλ᾿ ὅπου εὑρίσκεται τό Ἅγιον Πνεῦμα. Δι᾿ αὐτό καί φρονοῦμεν ὅτι δέν εἶναι ὀρθόν νά λέγωμεν περί διαφόρων πράξεων, αἵτινες ἀναφέρονται εἰς τήν ἐν γένει ἀσκητικήν ζωήν, ἥν ὀφείλει ἕκαστος χριστιανός νά διάγῃ, ὅτι αὗται δέν εἶναι δι᾿ ἡμᾶς, ἀλλά διά τούς μοναχούς. Ὡσάν νά ἀπεκάλυψεν ὁ Κύριος ἄλλο Εὐαγγέλιον δι᾿ αὐτούς καί ἄλλο δι᾿ ἡμᾶς. Ὡσάν νά εἶναι ἄλλου εἴδους ἄνθρωποι αὐτοί καί ἄλλου ἡμεῖς. Ὡσάν νά πρόκειται αὐτοί νά γίνουν κοινωνοί ἄλλου Πνεύματος καί ἄλλου ἡμεῖς. Δι᾿ ὅλους ἕν καί τό αὐτό Εὐαγγέλιον ἀπεκαλύφθη. Εἷς καί ὁ αὐτός Κύριος ἐνηνθρώπησε καί ἐσταυρώθη καί ἀνεστήθη, μία καί ἡ αὐτή πνευματική ζωή παρέχεται.
Τό ἔργον τοῦ ἱερέως εἶναι ἔργον πνευματικόν, εἶναι ἔργον τό ὁποῖον γίνεται ἐν Χριστῷ διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Δι᾿ ὅ καί ὁ ἱερεύς πρέπει νά εἶναι πνευματικός ἄνθρωπος. Νά εἶναι δέ τοιοῦτος πρό τῆς χειροτονίας του. Οἱ ἀπόστολοι ἐχειροτόνησαν διακόνους χριστιανούς οἱ ὁποῖοι ἦσαν πρό τῆς χειροτονίας των πλήρεις Πνεύματος Ἁγίου. Σήμερον, προκειμένου νά γίνῃ τις ἱερεύς, ἀρκεῖ νά ἔχῃ πτυχίον μιᾶς Ἐκκλησιαστικῆς ἤ Θεολογικῆς Σχολῆς. Ὀλίγον ἤ καθόλου δίδεται προσοχή εἰς τό ἄν οὗτος εἶναι ἤ ὄχι ἀναγεγεννημένος, ἐάν εἶναι ἤ ὄχι δοχεῖον τῆς Χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἤ τουλάχιστον ἐάν ἔχῃ ἤ ὄχι προϋποθέσεις νά καταστῇ ἔστω καί μελλοντικῶς ὄργανον τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
Σεβαστοί πατέρες,
Ἡμεῖς καλῶς ἤ κακῶς εἴμεθα ἤδη ἱερεῖς. Ἔχομεν Ἅγιον Πνεῦμα; Ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι τυχόν γνωρίζουν καλῶς ὅτι, παραμένοντες εἰς τήν ἱερωσύνην, οὐδέποτε πρόκειται νά γίνουν δεκτικοί τῆς Χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, καλόν εἶναι νά μή διστάσουν νά ἀπομακρυθοῦν τῆς ἱερωσύνης. Οἱ ἄλλοι νά εὐχαριστήσωμεν τόν Θεόν πού μᾶς ἠξίωσεν νά γίνωμεν ἱερεῖς Του, ὑπηρέται Του, καίτοι ἀνάξιοι. Καί νά ταπεινωθῶμεν ἐνώπιόν Του καί νά ὁμολογήσωμεν ἐν πάσῃ εἰλικρινείᾳ τήν ἐρήμωσίν μας, τήν κενότητά μας, τήν στέρησιν τῆς Χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
Ὡς ἱερεῖς ἔχομεν νά ἐπιτελέσωμεν ἕν ἔργον. Ἀλλά τό ἔργον τοῦτο πρέπει νά εἶναι καρπός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ὅταν ὅμως εἶναί τις ἔρημος τῆς Χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, πῶς εἶναι δυνατόν τό ἔργον του νά εἶναι καρπός Αὐτοῦ; Ἄς ὁμολογήσωμεν ὅτι τό ἔργον μας δέν εἶναι ἐνεργείᾳ καρπός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἀλλά δύναται τό ἔργον τοῦτο νά εἶναι δυνάμει καρπός Αὐτοῦ. Ὅταν ὁμολογῶμεν μέ ταπείνωσιν τήν κενότητά μας καί ἐνεργῶμεν καί ἐργαζώμεθα μέ τήν συναίσθησιν ὅτι τό ἔργον μας εἶναι ἔργον πτωχόν καί ταπεινόν, τότε γίνεται δυνάμει ἔργον τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ὅταν ἐνεργοῦμεν καί ἐργαζώμεθα κατ᾿ αὐτόν τόν τρόπον, ὁ Κύριος θά ἐπιβλέψῃ ἐφ᾿ ἡμᾶς καί θά μᾶς καταστήσῃ δοχεῖα τῆς Χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ζωντανάς εἰκόνας τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ.
13-11-1968
* Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο «Ὁμιλίες-Εἰσηγήσεις»