Ὁ χρυσός εἶναι χρυσός. Ἀλλά ἄν δέν περάσει ἀπό τό καμίνι, δέν φαίνεται ὅτι εἶναι χρυσός. Ἐκεῖ καθαρίζει ἀπό κάθε ξένο μίγμα καί λάμπει. Ἐκεῖ γίνεται εἴκοσι τεσσάρων καρατίων.
Ἔτσι καί στά πνευματικά. Μπορεῖ νά ἔχει μιά κάποια ἀρετή κανείς, ἀλλά ἄν δέν ὑβριστεῖ, δέν ἀποκαλύπτεται αὐτή ἡ ἀρετή καί δέν εἶναι κάν ἀρετή, ἐάν δέν περάσει πρῶτα ἀπό τό καμίνι τῆς δοκιμασίας. Γι᾿ αὐτό, ἐκεῖνος πού θέλει πραγματικά νά προκόψει πνευματικά καί νά φθάσει σέ κάποια μέτρα πνευματικῆς ζωῆς, νά ἀγαπᾶ τίς ὕβρεις. Ὄχι μόνο νά μήν ἀντιδρᾶ, νά μήν ἀναστατώνεται, νά μήν τοῦ κακοφαίνεται, ὅταν ὑβρίζεται, ἀλλά νά ἐπιζητεῖ τίς ὕβρεις. Ὅσο κι ἄν μᾶς φανεῖ παράξενο, ὑπάρχουν ἅγιες ψυχές, πού πραγματικά τότε λάμπει ἡ ψυχή τους σάν τόν ἥλιο, ὅταν ἀκριβῶς πέφτουν ἐπάνω τους ὅλες οἱ βρωμιές τῶν ἀνθρώπων μέ ὕβρεις καί συκοφαντίες. Παράδειγμα ὁ ἅγιος Νεκτάριος.

Ἡ ἀποφατική θεολογία λέει τί δέν εἶναι ὁ Θεός, ἀκριβῶς διότι ὁ Θεός δέν εἶναι προσιτός στόν ἄνθρωπο, καί εἶναι ἐνδεχόμενο ὁ ἄνθρωπος νά νομίζει ὅτι κατάλαβε τόν Θεό, ἐνῶ κάνει εἴδωλα μέσα του. Ὁ δρόμος τόν ὁποῖο μᾶς ἀνοίγει εἶναι ἀκριβῶς αὐτή ἡ ἀρνητική πορεία: τοῦτο, τό ἄλλο δέν εἶναι Θεός. Αὐτός εἶναι καί ὁ θεῖος γνόφος. Θείῳ καλυφθείς ὁ βραδύγλωσσος γνόφῳ, ἐρρητόρευσε τόν θεόγραφον νόμον. Ὁ προφήτης Μωυσῆς ἀνέβηκε στό ὄρος μέσα στόν γνόφο, μέσα στά σύννεφα, καί, ἐνῶ ἦταν βραδύγλωσσος, χαριτώθηκε ἀπό τόν Θεό καί ρητόρευσε τόν θεόγραφο νόμο, ἔγινε ρήτορας.
Ὁ ἄνθρωπος προσεγγίζει τή μυστική ζωή, τήν πνευματική ζωή, πού δίνει τό Ἅγιο Πνεῦμα, περισσότερο διά τῆς ἀποφατικῆς ὁδοῦ. Δηλαδή, μετανοεῖ, ταπεινώνεται, δέν πιάνεται ἀπό τό ὅτι τάχα ἔκανε κάποια καλά ἔργα, ἀλλά ἀφήνεται ἐντελῶς στό θέλημα τοῦ Θεοῦ, στή χάρη τοῦ Θεοῦ· καί πάσχει τά θεῖα.

Κατά τήν ταπεινή μου γνώμη, ἐκεῖνο τό ὁποῖο χρειάζεται νά κάνουμε σήμερα ὡς χριστιανοί γιά νά βγοῦμε ἀπό τό μπέρδεμα στό ὁποῖο βρισκόμαστε, ἀπό αὐτή τήν ἄχαρη κατάσταση –πού φυτοζωοῦμε, βρισκόμαστε σέ μιά ἀναισθησία– εἶναι νά ἀποφασίσουμε νά ἀγαπήσουμε τόν Κύριο καί νά ἀφεθοῦμε στά χέρια του. Ξέρει ἐκεῖνος νά μᾶς ὁδηγήσει. Ἀλλά νά ἀφεθοῦμε στήν πράξη, μέ πολλή ἐμπιστοσύνη· τήν παραμικρή ἐπιφύλαξη νά μήν ἔχουμε. Καί ὅπως ἄλλες φορές ἐνέπνευσε ὁ Θεός τούς ἀνθρώπους τῆς Ἐκκλησίας νά βροῦν τρόπο νά ζήσουν ὡς χριστιανοί μέσα στήν κοινωνία, ἔτσι καί σήμερα πιστεύω ὅτι ὁ Θεός θά μᾶς φωτίσει νά βροῦμε τή χρυσή τομή: νά μποροῦμε νά ζοῦμε τήν κάθε μέρα σάν νά πρόκειται νά ζήσουμε χίλια χρόνια καί ἐπίσης σάν νά εἶναι ἡ τελευταία μας μέρα. Ἔτσι θά εἴμαστε καί σέ σωστό δρόμο καί δέν θά ἁμαρτάνουμε, ἀλλά θά ζοῦμε κατά Θεόν καί θά ἁγιάζεται ἡ ψυχή μας.

Κάνουμε τήν προσευχή μας, θά πᾶμε στήν ἐκκλησία, γιά νά ζήσουμε πολύ ζωηρά τήν πραγματικότητα τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ. Ὅμως αὐτό δέν σημαίνει ὅτι τίς ἄλλες ὧρες θά εἴμαστε ἔξω ἀπό τήν πραγματικότητα αὐτή. Ὄχι. Σέ ὅλη μας τή ζωή, ἀκόμη καί τήν ὥρα πού θά πάω νά πλαγιάσω, νά ἔχω τήν αἴσθηση ὅτι ἐκεῖ εἶναι ὁ φύλακας ἄγγελος, ὁ προστάτης μου ἅγιος, ἡ Παναγία, ἀλλά καί ὁ Θεός πού μέ σκεπάζει. Δέν εἶναι αὐτά φανταστικά. Ἅμα ἀρχίζει νά τά φαντάζεται κανείς, δέν βρίσκεται σέ σωστό δρόμο. Νά τά ζεῖ ὡς πραγματικότητα. Διότι ὁ Θεός εἶναι πανταχοῦ παρών· οὔτε ντουβάρια τόν ἐμποδίζουν οὔτε περιορίζεται ἀπό τόν χρόνο. Ὁ Θεός δέν εἶναι σάν ἐμᾶς, ὥστε νά μήν προλαβαίνει νά πηγαίνει σέ ὅλους. Ἀπό τήν ὥρα πού θά ξυπνήσεις ὥς τήν ὥρα πού θά κοιμηθεῖς, καί ἀπό τήν ὥρα πού θά κοιμηθεῖς ὥς τήν ὥρα πού θά ξυπνήσεις, νά ἔχεις τήν αἴσθηση αὐτή τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ.

Ὁ Θεός ἔκανε τόν ἄνθρωπο καλό λίαν, ὅσο ἔπαιρνε καλό. Καί ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἔπεσε, ὁ Θεός πάλι ἔστειλε ὅ,τι πολυτιμότερο εἶχε: Οὕτω γάρ ἠγάπησεν ὁ Θεός τόν κόσμον, ὥστε τόν υἱόν αὐτοῦ τόν μονογενῆ ἔδωκεν, ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων εἰς αὐτόν μή ἀπόληται, ἀλλ’ ἔχῃ ζωήν αἰώνιον.. Στό πρόσωπο τοῦ Υἱοῦ του δίνει τόν ἑαυτό του στούς ἀνθρώπους. Καί μάλιστα θυσιάζεται ὁ Υἱός ὑπέρ ἡμῶν. Ὁ Θεός Πατήρ δίνει τόν Υἱό του, τόν παραδίδει στόν θάνατο. Καί φανερώνεται ἐκεῖ ἡ μεγάλη ἀγάπη τοῦ Θεοῦ πρός τόν ἄνθρωπο.
Ὅποιες ψυχές ἔνιωσαν αὐτή τήν ἀγάπη, ὅποιες ψυχές τίς ἄγγιξε αὐτή ἡ ἀγάπη, αὐτές πληγώθηκαν ἀπό τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Ἔτσι, ἀνταποκρίθηκαν μέ ὅλες τους τίς δυνάμεις καί ἔδωσαν τά πάντα στόν Θεό. Δέν κράτησαν τίποτε, δέν σκέφθηκαν τίποτε ἄλλο. Αὐτό τό βλέπουμε στούς ἁγίους· καί αὐτό καλεῖται νά κάνει ὁ κάθε χριστιανός.

Μέ τή γέννηση τῆς Παναγίας ἦρθε τό μήνυμα ὅτι θά ἀρχίσει ἡ καινούργια ζωή. Πῆρε δηλαδή ἀπόφαση ὁ Θεός νά λύσει τήν κατάρα ἕνεκα τῆς πτώσεως καί νά σώσει τόν κόσμο, καί οἱ ἄνθρωποι ἀπό ἐκεῖ καί πέρα νά ζήσουν τήν ἀληθινή ζωή πού δίνει ὁ Χριστός. Ὅλο τό θέμα στήν πνευματική ζωή εἶναι νά βάζει κανείς ἀρχή πάλι καί πάλι. Ἔτσι, αὐτή ἡ ἑορτή μᾶς θυμίζει τό συνταρακτικό γεγονός ὅτι σήμερον –κάθε μέρα καί κάθε ὥρα– καρπογονεῖν ἡ χάρις ἀπάρχεται. Ὅσο κι ἄν ξεχαστεῖ κανείς, πάλι θά θυμηθεῖ ὅτι μέ τή γέννηση τῆς Παναγίας ἄρχισε νά καρπογονεῖ ἡ χάρη, ἔγινε αὐτή ἡ ἀρχή. Καί μποροῦμε, στό ὄνομα τῆς Παναγίας, νά σκεπτόμαστε ὅτι ἔτσι εἶναι τά πράγματα καί νά ἐνθαρρυνόμαστε νά βάζουμε κάθε δευτερόλεπτο ἀρχή. Ὁπότε κάποια στιγμή –ὤ τοῦ θαύματος– θά βρεθοῦμε νά ἔχουμε φθάσει στό τέλος, στήν πληρότητα αὐτῆς τῆς καινούργιας ζωῆς.

Καλό εἶναι νά δοῦμε τήν οἰκογένεια ὡς ἕνα ἀγαθό ἀπό τόν Θεό δοσμένο στούς ἀνθρώπους. Πῶς θά ἦταν ἡ ζωή, ἐάν ὁ Θεός δέν εἶχε ὁρίσει ἔτσι νά γεννιέται ὁ ἄνθρωπος, μέσα σέ μιά οἰκογένεια, νά μεγαλώνει ἐκεῖ, ἀλλά καί ἐφ᾿ ὅρου ζωῆς νά ἔχει σχέση μέ τήν οἰκογένεια; Ἡ οἰκογένεια ἔχει κάτι τό θεϊκό, δέν εἶναι ἁπλῶς μιά φυσική ζωή. Προσωπικά θυμᾶμαι ὅτι αὐτό ἦταν πού γλύκαινε τά πράγματα. Πηγαίναμε στήν ἐργασία καί σκοτωνόμασταν κυριολεκτικά, ὅμως ἦταν τόσο ὡραῖα! Καθόμασταν νά φᾶμε, καί ἦταν χαρά Θεοῦ. Μέσα μου ἀκόμη καί σήμερα ὑπάρχουν τέτοια ὡραῖα βιώματα πού ἀναδύονται πότε-πότε. Ὁ σημερινός ἄνθρωπος ἔμαθε νά ζεῖ πολύ ὑπολογιστικά καί εὐδαιμονιστικά. Παραβλέπει ὅλη αὐτή τήν ὀμορφιά καί τή γλύκα πού ἔχει ἡ οἰκογενειακή ζωή, ἡ συμβίωση μικρῶν, μεγάλων, ἔστω καί πού διαφωνοῦν μεταξύ τους καμιά φορά καί πού δέν ταιριάζουν.