Κατά τόν ἅγιο Ἰωάννη τῆς Κλίμακος, ὁ πνευματικός ὁδηγός εἶναι ὅπως ὁ νιπτήρας, στόν ὁποῖο ὁ καθένας πηγαίνει καί πλένει τά βρώμικα χέρια του, πού καμιά φορά δέν ξέρει κανείς ἀπό τί εἶναι λερωμένα. Καί ὁ νιπτήρας δέχεται μέ ὑπομονή καί ἀνεκτικότητα ὅλες τίς βρωμιές πού θά πέσουν μέσα σ᾿ αὐτόν, καί οἱ ὁποῖες θά φύγουν καί ἀπό αὐτόν τόν ἴδιο –δέν θά κολλήσουν ἐπάνω του– ἀλλά συγχρόνως θά φύγουν καί ἀπό τόν ἄνθρωπο στόν ὁποῖο ἦταν κολλημένες.
Τίς πιό πολλές φορές δέν μπορεῖ ὁ πνευματικός νά βοηθήσει τόν ἄλλο ἁπλῶς μέ τό νά ἰδωθοῦν καί νά ἀνταλλάξουν ὁρισμένες κουβέντες. Χρειάζεται νά κάνει μιά βουτιά μέσα στήν κόλαση τοῦ καθενός, γιά νά βαστάσει αὐτό τό βάρος, καί νά ἀπαλλαγεῖ ἔτσι ὁ ἄνθρωπος ἀπό τήν ἐνοχή τῆς ἁμαρτίας καί νά θεραπευθεῖ. Καί γιά νά τό κάνει αὐτό, ἡ ἀγάπη εἶναι ἐκείνη πού θά τόν ὠθήσει, θά τόν βοηθήσει καί θά τοῦ δώσει τή δύναμη.

Ὁ ἡμιμαθής ἄνθρωπος εἶναι ἐπικίνδυνος. Ἕνας πού δέν ξέρει, τουλάχιστον λέει ὅτι δέν ξέρει. Ὅ ἄλλος πάλι πού ξέρει, ξέρει. Ἀλλά ὁ ἡμιμαθής κάνει ὅτι τά ξέρει ὅλα καί δέν ξέρει τίποτε. Καί ἐπειδή ἀκριβῶς νομίζει ὅτι ξέρει, παίρνει ὕφος, παρουσιάζει ἀνάστημα, σηκώνει κεφάλι, καί ὄχι ἁπλῶς δέν συνεννοεῖσαι μαζί του, ἀλλά εἶναι ἐπικίνδυνος. Ἔτσι εἶναι καί στά πνευματικά, καί νά τό προσέξουμε αὐτό. Ἄν κάποιος ἔχει συναίσθηση τῆς ἁμαρτωλότητός του καί θεωρεῖ ὅτι εἶναι ὁ πιό ἀνάξιος, ὁ πιό ἀκατάλληλος, δέν εἶναι ἐπικίνδυνος. Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, ὁ ἅγιος ἄνθρωπος, πού ξέρει, δέν εἶναι ἐπικίνδυνος καί εἶναι ὠφέλιμος. Ὅλοι οἱ ἄλλοι ἐνδιάμεσα ἐμφανιζόμαστε ὡς καλοί χριστιανοί, ὡς ἄνθρωποι τοῦ Θεοῦ, ἔχουμε ἕνα ἐπίχρισμα χριστιανικό, ἐνῶ μέσα μας ὑπάρχει ὁ ἐγωισμός, ἡ κακία, ἡ πονηριά… Καί τί δέν ὑπάρχει! Ἀτόφιος ὁ παλαιός ἄνθρωπος. Πόσο ἐπικίνδυνοι εἴμαστε καί γιά τόν ἑαυτό μας καί γιά τούς ἄλλους!

Ἡ ὁσία Μαρία ἡ Αἰγυπτία ἦταν τόσο ἁμαρτωλή, πού δέν παίρνει περισσότερο. Καί ἤθελε νά μπεῖ στόν ναό τῆς Ἀναστάσεως νά προσκυνήσει τόν τίμιο Σταυρό, ἀλλά προχωροῦσε ἀγέρωχα· οὔτε πήγαινε τό μυαλό της ὅτι εἶναι αὐτό πού εἶναι. Ἔνιωθε ἀσπροπρόσωπη, θεωρώντας: «Ποιός ξέρει τί εἶμαι ἐγώ». Καί τήν ἐμπόδισε τρεῖς φορές μιά ἀόρατη δύναμη νά μπεῖ μέσα. Μετά ὅμως βρῆκε τή θέση της. Εἶπε μέσα της: «Ἐγώ ποιά εἶμαι; Εἶμαι αὐτή πού εἶμαι. Ἄχ, Παναγία μου! Βοήθησέ με, ἄφησέ με νά μπῶ μέσα, νά προσκυνήσω τόν σταυρό τοῦ Κυρίου σου, τοῦ Υἱοῦ σου, καί δίνω τήν ὑπόσχεση ὅτι ἀπό ἐδῶ καί πέρα θά ἀλλάξω ζωή». Καί ἔτσι ἔκανε.
Μπορεῖ κανείς νά εἶναι πολύ ἁμαρτωλός. Ἀλλά τήν ὥρα πού θά ταπεινωθεῖ ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ καί θά μετανοήσει καί ἔτσι θά πάει στόν Θεό –ὄχι ἀγέρωχα, ὄχι ἀσπροπρόσωπος– ἐκείνη τήν ὥρα μπαίνει στή ζωή τῆς ἁγιότητος.

Ὅταν τό παιδί θαυμάζει τόν πατέρα του, τότε σάν νά ἀνοίγουν ὅλα τά κύτταρά του καί δέχονται τήν ἐπίδραση τοῦ πατέρα. Ἐπιδρᾶ ὁ πατέρας, χωρίς νά τό προγραμματίζει τό παιδί αὐτό· μόνο πού τόν θαυμάζει. Ἀλλά ὁ θαυμασμός στά ἀνθρώπινα πράγματα μπορεῖ νά εἶναι καί λίγο ἐγωιστικός.
Ὅταν ὅμως θαυμάζουμε τόν Θεό, βλέπουμε τό μεγαλεῖο του, τήν ἀγαθότητά του, τή φιλανθρωπία του, τήν ἀγάπη του. Ὁ θαυμασμός αὐτός εἶναι μιά ἀγάπη στόν Θεό, μιά ἀναγνώριση, ἕνας πόθος τοῦ Θεοῦ, ἕνας ἔρωτας πρός τόν Θεό, ὁπότε δέν χρειάζεται νά κουραστεῖ κανείς γιά νά τόν μιμηθεῖ. Ὁ θαυμασμός αὐτός ἀνοίγει διάπλατα τήν ψυχή μας, ὅλη τήν ὕπαρξή μας, καί μπαίνει μέσα μας ἄπλετο τό φῶς, ἡ θερμότητα, ἡ ζεστασιά, ἡ ἀγάπη, ἡ φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ, ἡ καθαρτική ἐνέργειά του, καί ὁ ἄνθρωπος ὅλο καί γίνεται παιδί τοῦ Θεοῦ, ὅλο καί ὁμοιάζει μέ τόν Θεό.

Ἄν ἡ ἀκρόαση τῆς διδαχῆς τοῦ Κυρίου δέν ἔχει ὡς ἀποτέλεσμα τήν ἀληθινή μετάνοια –πού τονίζεται ἰδιαίτερα στόν Μεγάλο Κανόνα– τίποτε δέν ἔγινε. Μπορεῖ πάνω-πάνω τάχα νά μετανοεῖς, ἐνῶ βαθιά μέσα ἡ ψυχή σου νά εἶναι ἐντελῶς ἀκατέργαστη.
Ὅπως ἕνα ψωμί πού τό εἶχες στήν κατάψυξη. Μπορεῖ νά τό βάλεις στόν φοῦρνο νά ζεσταθεῖ γιά λίγο, μέχρι τοῦ σημείου πού, ἅμα τό ἀγγίξεις, νά καίει καί νά μοιάζει ὅτι ζεστάθηκε. Ἄν ὅμως πάρεις τό μαχαίρι καί θελήσεις νά τό κόψεις βαθιά, θά διαπιστώσεις ὅτι μέσα εἶναι παγωμένο. Αὐτό θά συμβεῖ, ἄν δέν τό ἀφήσεις ὅση ὥρα χρειάζεται, γιά νά φθάσει μέσα γιά μέσα ἡ ζέστη.
Ἔτσι, πολλές ψυχές εἶναι ἀκατέργαστες. Πάγος, ἀμετανοησία, ἔλλειψη ταπεινώσεως μέσα τους. Καί χρειάζεται νά στρωθοῦν κάτω, ἀκούραστα νά μαθητεύουν, νά ἀκοῦν τή διδαχή καί νά ἀνταποκρίνονται μέ τήν τήρηση ὅλων αὐτῶν πού ἀκοῦν.

Χριστιανοί πού ὑποτίθεται ὅτι εἶναι προχωρημένοι πνευματικά καί χρόνια πολλά ἀγωνίζονται καί κάνουν τά καθήκοντά τους, ἀκόμη καί αὐτοί δέν γνώρισαν τόν ἑαυτό τους. Δέν θέλουν νά γνωρίσουν τόν ἑαυτό τους ἔτσι ἀκριβῶς ὅπως εἶναι οὔτε θέλουν νά παραιτηθοῦν ἀπό τόν ἑαυτό τους. Δέν θέλουν κατά βάθος νά τούς θεραπεύσει ὁ Χριστός. Ὅταν ἡ θεραπεία πού θά σοῦ προσφέρει ὁ Χριστός εἶναι νά σέ ἐλευθερώσει ἀπό τόν παλαιό ἄνθρωπο, καί ἡ ὅλη δική σου στάση καί ἐνέργεια εἶναι σάν νά τοῦ λές: «Ὄχι. Τόν παλαιό ἄνθρωπο δέν θά τόν πειράξουμε», πῶς θά σέ θεραπεύσει; Ἡ ἀπάντηση τοῦ Θεοῦ εἶναι: «Ἅμα δέν θέλεις νά τόν πειράξουμε, ζῆσε μέ αὐτόν». Ὁπότε, σέ ἀφήνει νά ζεῖς μέ τόν παλαιό ἄνθρωπο. Καί ἐσύ τάχα εἶσαι χριστιανός.

Αὐτό θά πεῖ χριστιανός: παρακολουθεῖ κανείς συνεχῶς τόν ἑαυτό του καί δέν ἀφήνει τίποτε νά ξεμυτίσει ἀπό τόν παλαιό ἄνθρωπο.

Ἡ χιλιετής βυζαντινή ζωή μᾶς πείθει ὅτι γενικότερα ἡ Ὀρθοδοξία συνδέθηκε μέ τήν Πόλη καί τό γένος μας, καί ἰδιαίτερα ἡ Παναγία. Ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος στή Βασιλεύουσα συντέθηκε καί ἐκεῖ ψαλλόταν, ἰδιαίτερα τότε πού κατά θαυμαστό τρόπο ἐπενέβαινε ἡ Παναγία καί ἔσωζε τήν Πόλη.
Ὁ Θεός εἶναι πού τά κανονίζει ὅλα ὅπως ἐκεῖνος θέλει. Ἄν ὑπάρχουμε, καί ἄν πάλι, παρά τήν πτώση τῶν ἀνθρώπων, σωζόμαστε τελικά, εἶναι ἐπειδή ἔτσι θέλησε ὁ Θεός. Ἄν ἔδειξαν τά πράγματα ὅτι εὐνοήθηκε αὐτός ὁ τόπος καί αὐτό τό γένος, πάλι ὁ Θεός εἶναι πού τό ἔκανε. Καί ἐπίσης ὅ,τι ἔχει νά κάνει ὁ Θεός θά τό κάνει καί στό μέλλον, καί μαζί του ἡ Παναγία Μητέρα. Καί παρά τό ὅτι ἐμεῖς οἱ νεώτεροι Ἕλληνες κάναμε καί κάνουμε ὅ,τι μποροῦμε γιά νά διαλύσουμε τά πάντα καί νά χαλάσουμε τά πάντα, ὅλα δείχνουν ὅτι ὁ τόπος αὐτός ἔχει ἀκόμη τήν εὔνοια τοῦ Θεοῦ καί σκεπάζεται ἰδιαίτερα ἀπό τήν Παναγία.